Przed Wami nietypowy odcinek. To część druga podcastu nr 41 pt. „Celibat, dziwne fryzury, hierarchia – powstanie i profesjonalizacja kleru” * Prof. Robert Wiśniewski, historyk z Uniwersytetu Warszawskiego, opowiadał w nim, że u zarania chrześcijaństwa nie było grupy kapłańskiej, rozumianej jako specjaliści od kultu. – Nie ma ludzi, którzy są jedynymi uprawnionymi do wykonywania czynności świętych – przypomina badacz. W odcinku opowiadał, jak ten stan ewoluował aż do współczesnej pracy typu „full time job”.

Odcinek wywołał sporo emocji i komentarzy, także krytycznych wobec stawianych w odcinku tez. Zebrałam główne argumenty i poprosiłam prof. Wiśniewskiego o odniesienie się.

Często powoływano się na list św. Pawła do Tymoteusza. Np. pan Piotr argumentował: „Trochę ściemnia. Wzmianka o biskupach i ich funkcjach jest już w Liście do Tymoteusza. List datowany jest na ok. 65 rok naszej ery, a więc pierwszy wiek. Dzieje Apostolskie, do których się odniósł, są późniejsze.”

W liście do Tymoteusza rzeczywiście stoi (za Biblią Tysiąclecia): „Biskup więc powinien być nienaganny, mąż jednej żony, trzeźwy, rozsądny, przyzwoity, gościnny, sposobny do nauczania (…)”.  (…) „Diakonami tak samo winni być ludzie godni, w mowie nieobłudni, nie nadużywający wina, niechciwi brudnego zysku, [lecz] utrzymujący tajemnicę wiary w czystym sumieniu. I oni niech będą najpierw poddawani próbie, i dopiero wtedy niech spełniają posługę, jeśli są bez zarzutu”. Mamy więc znane nam pojęcia, funkcje i hierarchię (pojedynczego biskupa, mnogich diakonów). W Dziejach Apostolskich struktura jest prostsza. To nieco dziwne, prawda? Jeśli list do Tymoteusza jest tekstem starszym, to dlaczego opisuje wyraźniej rozwiniętą hierarchię?

I tu dochodzimy do kłopotów z argumentem pana Piotra (jak i wielu innych komentujących). Otóż:

1/ Listu św. Pawła do Tymoteusza wcale nie napisał Paweł z Tarsu.

2/ Dzieje Apostolskie powstały wcześniej niż list do Tymoteusza.

– Dzieje Apostolskie powstały najwcześniej w latach 70., (…) wcześniejsza datacja na lata 60. jest zupełnie nie do utrzymania – tłumaczy w Radiu Naukowym prof. Wiśniewski. – Śmierć Pawła możemy z dużą dozą prawdopodobieństwa datować na połowę lat 60. (…) W studiach nad tekstami biblijnymi pasuje dosyć powszechna zgoda, że list do Tymoteusza nie jest listem pawłowym. (…) Najpierw powstały Dzieje Apostolskie, potem powstał list do Tymoteusza, list który zaczął być przypisany Pawłowi. (…) Autorzy, którzy chcieli, żeby ich teksty zyskiwały autorytet, przypisywali je apostołom – dodaje badacz.

Na jakiej podstawie historyk może przypisać lub „odebrać” komuś autorstwo listu? Skąd wie, jaki tekst jest wcześniejszy, a jaki późniejszy? Jak może rozpoznać, czy autor tekstu zapisał prawdę? O tym wszystkim posłuchacie w odcinku z elementami warsztatu pracy historyka.

Na koniec jeszcze ważna uwaga techniczna: mówiąc o kapłanach w tamtym okresie, historyk ma na myśli osoby sprawujące kult, będące pośrednikami między Bogiem (bóstwem) a ludźmi – w tym znaczeniu to funkcja nieco węższa niż współczesnego księdza, który w założeniach Kościoła ma również nauczać moralności.

* Słuchanie pierwszej części jest polecane, ale nie jest konieczne

Czytane teksty:

1 List do Tymoteusza  (1TM,3,1-13)

https://www.biblijni.pl/1Tm,3,1-13

Dzieje Apostolskie (Dz 6, 1-6)
https://www.biblijni.pl/Dz,6,1-7

Porównanie opowieści

List do Galatów (Ga 2, 11-14)

https://www.biblijni.pl/Ga,2,11-14

https://www.biblijni.pl/Ga,2,11-14

Dzieje Apostolskie (Dz 14, 26-28 i 15, 1-21)

https://www.biblijni.pl/Dz,14,8-28
https://www.biblijni.pl/Dz,15,1-6

Obraz: Rembrandt, „Św Paweł w więzieniu”.